Jak zastąpić lub uzupełnić edukację zdrowotną i lukę po WDŻ? – list otwarty Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej

W polskim systemie edukacji i wychowania istnieje obecnie pewna luka. Wynika ona z likwidacji przedmiotu Wychowanie do Życia w Rodzinie oraz kontrowersji i braków związanych z nowym przedmiotem Edukacja zdrowotna.

Jak ją uzupełnić? Instytut Profilaktyki Zintegrowanej kieruje list otwarty do rodziców, dyrektorów szkół oraz samorządowców, w którym zwraca uwagę na istniejący już bogaty system programów profilaktycznych, które mogą się okazać pomocą. Zachęca też do skorzystania z programów opracowanych w ramach IPZ – koncentrujących się m.in. na wzmacnianiu odporności psychicznej, zapobieganiu uzależnieniom i zachowaniom ryzykownym a także na wybranych zagadnieniach z obszaru wychowania do życia w rodzinie.

Poniżej pełna treść listu:

Jak zastąpić lub uzupełnić Edukację zdrowotną i lukę po WDŻ?

List otwarty Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej do rodziców, szkół i samorządów z propozycją konstruktywnego podejścia do zaistniałej sytuacji.

 Szanowni Państwo,

Zapraszamy do uważnego przeczytania tego listu i podjęcia konkretnego działania.

Rodzicu, możesz zainteresować listem i zawartymi w nim propozycjami Radę Rodziców i dyrekcję szkoły.

Dyrektorze szkoły, samorządowcu, możesz podjąć starania na rzecz realizacji jednej z propozycji profilaktycznych przedstawionych przez nas lub innej wybranej przez siebie.

Decyzją MEN wycofano z polskich szkół zajęcia Wychowania do życia w rodzinie WDŻ, aby zastąpić je nowym przedmiotem pod nazwą Edukacja zdrowotna.  Decyzja o likwidacji WDŻ, a także sposób wprowadzenia Edukacji zdrowotnej i jej zakres treściowy wzbudziły szereg kontrowersji. W efekcie uczniowie nie mają już możliwości skorzystania z zajęć WDŻ, a udział uczniów w zajęciach nowego przedmiotu jest bardzo zróżnicowany. W części szkół na zajęcia Edukacji zdrowotnej zapisana jest większość uczniów, w części mniejszość, a w części szkół tych zajęć w ogóle nie ma. Należy pamiętać, że nawet w tych szkołach, w których frekwencja na nowym przedmiocie będzie wysoka, nie ma żadnych wiarygodnych przesłanek ani dowodów wskazujących na to, że wdrażana koncepcja Edukacji zdrowotnej doprowadzi do osiągnięcia realnych, prozdrowotnych efektów (nie przeprowadzono odpowiednich badań ani pilotaży).

Dyskusja publiczna wokół Edukacji zdrowotnej i Wychowania do życia w rodzinie nie jest zakończona. Nie wiemy czy i kiedy uda się wypracować lepsze, bardziej kompromisowe rozwiązania. Jest ważne, aby ten przejściowy okres nie doprowadził do powstania luki w działaniach profilaktycznych i nie odbił się na pogorszeniu stanu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Środkiem zaradczym może być zaplanowanie działań dostosowanych do potrzeb rozwojowych uczniów i do specyfiki danej szkoły.

Przypominamy, że w Polsce od ponad 30 lat istnieje stopniowo rozbudowywany system profilaktyki problemów i zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży. Na system ten składa się m.in.:

• szereg programów profilaktycznych dla różnych grup wiekowych i różnych typów odbiorców, z których wiele opartych jest na najnowszej wiedzy o skutecznych strategiach profilaktycznych, a których część została także zweryfikowana w badaniach ewaluacyjnych pokazujących poziom i zakres ich skuteczności;
• rosnący zbiór programów profilaktycznych wpisanych do Systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego prowadzonego przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji i Instytutem Psychiatrii i Neurologii (https://programyrekomendowane.pl/);
• ustawowy obowiązek opracowywania przez szkoły szkolnych programów wychowawczo-profilaktycznych opartych na przeprowadzonej diagnozie;
• rozwinięta sieć organizacji pozarządowych, placówek profilaktycznych i badawczo-wdrożeniowych tworzących programy profilaktyczne i wdrażających je poprzez szkolenie kadr szkolnych lub bezpośrednią realizację, a także wspierających szkoły i gminy w przeprowadzaniu miarodajnej, poprawnej metodologicznie diagnozy;

W aktualnej sytuacji, pełniejsze wykorzystanie istniejących zasobów polskiego systemu profilaktyki może w znacznej mierze uzupełnić lukę profilaktyczną wynikającą z likwidacji WDŻ i ograniczonego uczestnictwa w obecnie wdrażanej wersji Edukacji zdrowotnej.

Jedną z instytucji, które od wielu lat współtworzą polski system profilaktyki poprzez prowadzenie badań naukowych, a także opracowywanie i wdrażanie skutecznych programów profilaktycznych jest Instytut Profilaktyki Zintegrowanej (IPZIN). Cechą wyróżniającą nasze badania i działania jest zintegrowane podejście do profilaktyki, które opiera się na zdiagnozowaniu szerokiego spektrum problemów i potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży, zrozumieniu współzależności między nimi i wykorzystaniu tej wiedzy w praktyce. O dorobku naszego Instytutu świadczą m.in. liczne raporty i ekspertyzy dotyczące profilaktyki problemów i zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży opracowywane na zamówienie Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Sprawiedliwości, Ośrodka Rozwoju Edukacji, Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych czy Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii (https://ipzin.org/raporty-i-ekspertyzy/).

Jeśli zainteresuje Cię któraś z poniższych propozycji, zapraszamy do wejścia na wskazany link lub do kontaktu z biurem IPZIN: nr. tel. 692-822-302, mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Propozycje profilaktyczne dla uczniów, szkół i samorządów

Propozycje Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej obejmują cały wachlarz narzędzi, dzięki którym szkoła może w prosty sposób przeprowadzić profesjonalną diagnozę oraz podjąć praktyczne działania poprzez realizację sprawdzonych programów profilaktycznych. Część tych narzędzi i programów jest wdrażana przez kadrę szkolną po przeszkoleniu przez specjalistów IPZIN, a część jest realizowana przez profesjonalnych trenerów profilaktyki zintegrowanej. Niektóre programy koncentrują się głównie na wzmacnianiu odporności psychicznej i zapobieganiu uzależnieniom i zachowaniom ryzykownym, a inne dodatkowo podejmują wybrane zagadnienia z obszaru wychowania do życia w rodzinie.

Jeśli szukasz szybkiej profesjonalnej diagnozy dla szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej wraz z programem wzmacniającym odporność psychiczną, weź pod uwagę program…

Nawigacja w każdą pogodę  - to program badawczo-profilaktyczny do samodzielnego wykorzystania przez kadry szkół podstawowych i ponadpodstawowych w oparciu o nowoczesną i intuicyjną aplikację internetową. Umożliwia on wykonanie autodiagnozy środowiska szkolnego (raport w ciągu 48 godzin) oraz realizację działań profilaktycznych opartych na wynikach tej diagnozy, a więc dokładnie dopasowanych do potrzeb środowiska tej konkretnej szkoły. Program realizuje cele i zadania profilaktyki uniwersalnej oraz promocji zdrowia psychicznego. Jego zadaniem jest wzmocnienie naturalnych zasobów odporności i radzenia sobie z sytuacjami trudnymi i kryzysowymi (zasobów osobistych, rodzinnych i środowiskowych). Program pomaga w budowaniu dobrych relacji między uczniami, rodzicami i nauczycielami.

Jeżeli szukasz sprawdzonego programu dla szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej, który wzmacnia dobry klimat klasy i uczy otwartej, wspierającej rozmowy o sprawach i problemach uczniów, zainteresuj się programem…

Trzy Koła – to program stworzony z myślą o wzmacnianiu więzi społecznych pomiędzy nauczycielami i uczniami, szkołą i rodzicami. Program pomaga w budowaniu pozytywnego klimatu klasy i szkoły, zwiększa poczucie bezpieczeństwa i poczucie własnej wartości u uczniów, a także uczy otwartej, konstruktywnej rozmowy
na trudne tematy. Jego bezpośrednimi realizatorami są odpowiednio przeszkoleni wychowawcy, nauczyciele przedmiotowi, psycholodzy i pedagodzy szkolni, którzy prowadzą program z uczniami szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Program powstał w Fundacji Wychowawców i Młodzieży „Prom”, która przekazała IPZIN opiekę nad nim. Jest on wpisany do Systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego prowadzonego przez KCPU, ORE i IPiN.

Jeśli szukasz skutecznego programu profilaktycznego dla 14-16 latków, który zapobiega różnym zachowaniom ryzykownym, a dodatkowo przygotowuje do budowania trwałych związków i realizuje cele wychowania do życia w rodzinie, pomyśl o zaproszeniu programu…

Archipelag Skarbów - to program profilaktyki zintegrowanej przeznaczony dla najstarszych uczniów szkoły podstawowej i młodszych szkoły ponadpodstawowej. Program odwołuje się do marzeń i celów życiowych młodych ludzi związanych ze szczęściem w miłości i życiu osobistym oraz pomaga uporządkować trudne emocje związane z okresem dojrzewania. W świetle badań, skutecznie wpływa na młodzież w obszarze profilaktyki uzależnień i korzystania z substancji psychoaktywnych, przeciwdziała seksualizacji i przedmiotowemu traktowaniu seksualności, motywuje do czekania z kontaktami seksualnymi oraz przekazuje wiedzę o miłości i budowaniu trwałych związków. Program wskazuje drogę, która pomaga w realizacji najgłębszych celów życiowych, w tym związanych z przyszłą rodziną. Jest realizowany wyłącznie przez certyfikowanych trenerów IPZIN. Program jest wpisany do Systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego prowadzonego przez KCPU, ORE i IPiN.

Kontakt z certyfikowanymi realizatorami programu Archipelag Skarbów z podziałem terytorialnym: https://zamowienia.archipelagskarbow.eu/mapa

Jeżeli szukasz programu profilaktyki zintegrowanej dla 12-13 latków, który uczy odkrywania i realizacji mądrych celów życiowych, zapobiega zachowaniom ryzykownym, uczy przezwyciężać trudności okresu dojrzewania i zawiera inne istotne elementy wychowania do życia w rodzinie, przyjrzyj się programowi…

Gwiazda Mocy – Pierwsza Wyprawa – to program profilaktyki zintegrowanej wspierający rozwój młodzieży we wczesnej fazie okresu dojrzewania. Jest on przeznaczony dla uczniów klas 5 – 7 szkół podstawowych, ich rodziców i nauczycieli. Celem programu jest nauka radzenia sobie z trudnościami dojrzewania i wzmocnienie u młodzieży odporności psychicznej. Wykorzystując bogatą scenografię i wachlarz metod aktywizujących program uczy wierności mądrym zasadom życiowym i pomaga ćwiczyć kompetencje potrzebne do wyboru pozytywnego kierunku w życiu. Podczas zajęć młodzież trenuje umiejętność odróżniania dobra od zła, prawdy od fałszu, spraw ważnych od nieważnych, a także umiejętność asertywnego zachowania w sytuacji namowy do przemocy, łamania prawa, używania narkotyków, papierosów, dopalaczy, alkoholu czy pornografii. Program wzmacnia rolę rodziny w oczach dzieci oraz ugruntowuje autorytet rodziców oraz nauczycieli. Jest realizowany wyłącznie przez certyfikowanych trenerów IPZIN.

Kontakt z certyfikowanymi realizatorami programu Gwiazda Mocy z podziałem terytorialnym (za pośrednictwem mapy programu Archipelag Skarbów): https://zamowienia.archipelagskarbow.eu/mapa

Jeżeli szukasz pogłębionej, profesjonalnej diagnozy problemów i potencjału młodzieży ze szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej, prowadzona w zgodzie z zasadami etyki badań wśród młodzieży, dowiedz się więcej o badaniu…

Diagnoza problemów i pozytywnego potencjału młodzieży w ujęciu profilaktyki zintegrowanej – to stacjonarne badania diagnostyczne oparte na autorskiej metodologii badań nad młodzieżą rozwijanej przez ekspertów IPZIN od 2002 roku i nieustannie doskonalonej. Raporty przygotowywane dla każdej szkoły oddzielnie ukazują bardzo szeroki przekrój problemów młodzieży i jej pozytywnego potencjału. Wyniki diagnozy umożliwiają lepsze poznanie siły oddziaływania kluczowych czynników ryzyka i czynników chroniących powiązanych z problemami i zachowaniami ryzykownymi młodzieży. Dzięki regularnemu badaniu dużych grup młodzieży (kilka/kilkanaście tysięcy uczniów rocznie) dysponujemy szeroką bazą do porównań, co umożliwia nam formułowanie wniosków z badań w sposób przydatny dla szkolnych specjalistów i nauczycieli, ale także dla urzędników samorządowych odpowiedzialnych za zdrowie, wychowanie i bezpieczeństwo młodzieży.

Jeżeli szukasz sposobu na to, by w Twojej gminie lub Twoim powiecie zwiększyć skuteczność działań i poprawić jakość współpracy wokół spraw związanych z wychowaniem i profilaktyką problemów dzieci i młodzieży, zaproponuj organizację warsztatów …

Siedem dźwigni skutecznej profilaktyki – to warsztaty szkoleniowe dla samorządów, których celem jest dążenie do racjonalizacji zarządzania wychowaniem i profilaktyką na poziomie lokalnym oraz optymalizacja współpracy w tym obszarze pomiędzy organami samorządowymi, placówkami oświatowymi, społecznością lokalną, organizacjami pozarządowymi i organami państwa. Jest to cenna i sprawdzona propozycja dla miast, gmin i powiatów, którym zależy na budowaniu skutecznej, długofalowej strategii wspierania rozwoju młodzieży, przeciwdziałania problemom i zachowaniom ryzykownym młodzieży, zapobiegania depopulacji wynikającej z opuszczania środowiska lokalnego przez młodych.

Więcej informacji o działaniach Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej można znaleźć na: www.ipzin.org

Fundacja Instytut Profilaktyki Zintegrowanej

dr Szymon Grzelak – prezes Zarządu       

mgr Dorota Żyro – wiceprezes Zarządu

Zobacz także zaproszenie na konferencję Profilaktyka zaburzeń zdrowia prokreacyjnego w dniu 6 grudnia na UKSW – TUTAJ

Źródło: IPZ/ KAI – 3 października 2025 r.