Wsparcie psychologiczno-pedagogiczne, przyczyny problemów – materiały informacyjne przygotowane przez MEiN

Ministerstwo Edukacji i Nauki przygotowało cykl materiałów filmowych dotyczących wsparcia psychologiczno-pedagogicznego w szkołach. Są to rozmowy ze specjalistami, którzy na co dzień pracują z uczniami doświadczającymi różnych trudności. Co sprawia, że młody człowiek przeżywa kryzys psychiczny? Jakie są źródła problemów i jaką rolę odgrywają w nich rodzina i szkoła? Czy środowisko szkolne jest miejscem, gdzie uczeń może odnaleźć specjalistyczną pomoc?

O tych i innych aspektach związanych z pomocą psychologiczno-pedagogiczną będą odpowiadać eksperci w kolejnych filmach. Pierwszy z nich dotyczy przyczyn problemów dzieci i młodzieży. Zachęcamy do zapoznania się z cyklem filmowym.

Pierwszy materiał przygotowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki to próba diagnozy przyczyn problemów. Jak podkreślają specjaliści, występowanie trudności u dzieci i młodzieży jest czymś naturalnym i powszechnym. Ważne jest jednak ich odpowiednie rozpoznanie przez samych uczniów i specjalistów oraz podjęcie odpowiednich działań.

– Występowanie problemów jest rzeczą zupełnie naturalną, ponieważ tam, gdzie coś się dzieje, gdzie jest jakakolwiek akcja i ruch, problemy i sytuacje trudne występują – takie, które my uznajemy za trudne, takie, które młodzież uznaje za trudne. Ważne jest to, w jaki sposób sobie z nimi poradzimy – mówi psycholog Joanna Wejs-Pruszko.

Istotnym obszarem, który powoduje trudności psychiczne dzieci i młodzieży, jest szeroko rozumiane środowisko szkolne. Psycholog Monika Surawska wskazuje w tym przypadku m.in. na problemy związane z edukacją czy konflikty z rówieśnikami.

Problemy w relacjach rodzinnych

Specjaliści zgodnie przyznają, że jedną z głównych przyczyn, która powoduje trudności psychiczne u dzieci i młodzieży, są problemy w relacjach rodzinnych.

Monika Rogowicka, psycholog: – Na poziomie ogólnym to jest głównie przemoc w rodzinie. Rozwiązujemy problemy nie tak naprawdę szkolne, tylko domowe.

Problemy w rodzinie przyczyniają się do narastania trudności psychicznych i pogłębiania późniejszych kryzysów. Jeśli rodzina przestaje dawać poczucie bezpieczeństwa, istnieje duże prawdopodobieństwo rozwoju zaburzeń lękowych i innych trudności w funkcjonowaniu. Problemem jest nie tylko przemoc czy patologie związane nadużywaniem alkoholu, ale także rozluźnienie więzi i brak uwagi ze strony rodziców.

– Problemy, z którymi dzieci i młodzież do nas przychodzą, to są problemy rodzinne, czyli to wszystko, co się dzieje w naszych rodzinach na co dzień. I nie mówię tutaj wcale o ogromnych patologiach. Wiadomo, że zdarzają się takie sytuacje, kiedy mamy do czynienia z rodzicami, którzy nadużywają alkoholu albo są uzależnieni od alkoholu. Są domy, w których zdarza się przemoc czy słowna, czy fizyczna. Natomiast bardzo często są to rodziny wyglądające z zewnątrz na „bezproblemowe”, aczkolwiek takie, w których pojawia się zaniedbanie. Nasze problemy w dużej mierze zaczynają się w dzieciństwie i zaczynają się od tego, w jakiej rodzinie wyrastamy, jak jesteśmy wychowywani, a także od postaw rodzicielskich – podkreśla Monika Surawska, psycholog z Akademii Nauk Stosowanych w Łomży.

Pandemia i izolacja społeczna

Pandemia i wielomiesięczna izolacja społeczna nasiliły problemy ze zdrowiem psychicznym dzieci i młodzieży. Brak kontaktu z nauczycielami i rówieśnikami, niewystarczająca aktywność fizyczna, godziny spędzane przez ekranami komputerów wpłynęły na zachowanie młodych ludzi i ich samopoczucie.

Kinga Kuczyńska-Łada, pedagog specjalny: – Odcięcie całkowite z dnia na dzień od kontaktów, od środowiska. Nas również jako dorosłych to dotyczyło i też pewne problemy zaczęły się tworzyć. U dzieci te oddziaływania pandemiczne jeszcze mają wydźwięk w zachowaniach i w zdrowiu psychicznym.

Więcej specjalistów w szkołach

Coraz więcej uczniów korzysta ze wsparcia psychologiczno-pedagogicznego. Nierzadko pomocy potrzebują także osoby z ich najbliższego otoczenia. Pędzący coraz szybciej świat przepełniony bodźcami i cyfrowymi nowinkami, osłabienie więzi rodzinnych, izolacja domowa i nauka zdalna to tylko niektóre czynniki pogłębiające ten kryzys. Ich suma przyczynia się do znaczącego wzrostu wśród młodych depresji, stanów lękowych, zaburzeń odżywiania, a nawet prób samobójczych.

Stąd też w szkołach systematycznie wzrasta liczba specjalistów. Mamy coraz więcej psychologów, pedagogów, logopedów, neurologopedów, pedagogów specjalnych. Powstają rozwiązania, których celem jest systemowe wsparcie dziecka doświadczającego trudności i jego rodziny.

Marzena Machałek, Sekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu do spraw wspierania wychowawczej funkcji szkoły i placówki, edukacji włączającej oraz kształcenia zawodowego: – Trzeba bardziej profesjonalnie skoordynować wsparcie dla dzieci z różnymi problemami – dla dzieci, które doświadczają problemów edukacyjnych, ale także psychologicznych. Stąd prace nad określeniem standardów zatrudnienia specjalistów, które rozpoczęły się jeszcze przed pandemią i przyspieszyły w związku z pandemią. Dlatego też wprowadziliśmy specjalistów do szkół i placówek – wprowadziliśmy standardy, bo specjaliści już byli – ale te standardy spowodowały, że mamy prawie dwa razy więcej specjalistów w szkołach, czyli z 22 tysięcy na 42 tysiące, a docelowo w następnym roku chcemy, żeby to było 53 tysięcy specjalistów. Są to psycholodzy i pedagodzy specjalni. Myślimy tu o logopedach, neurologopedach i innych specjalistach, o których potrzebie decyduje dyrektor szkoły, znając swoje środowisko i znając swoje dzieci.

Zakłada się, że dzięki wprowadzonym przepisom liczba etatów nauczycieli specjalistów wzrośnie w 2024 r. o 143 proc. Wymiar zatrudnienia nauczycieli specjalistów będzie uzależniony od liczby dzieci w przedszkolu, szkole lub zespole.

Zagadnienia podejmowane w dalszych filmach przygotowanych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki będą skupione wokół szeroko pojętego wsparcia psychologicznego dzieci i młodzieży. W kolejnych produkcjach usłyszymy m.in. o negatywnych skutkach zaburzeń psychicznych (stalking, używki, nowe technologie, social media, e-papierosy, sytuacje przemocowe), wsparciu instytucjonalnym i organizacyjnym, a także o komunikacji wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej, roli rodziców, pedagogów i psychologów w zakresie wsparcia młodzieży czy świadomości społecznej na temat tego problemu.

Pierwszy materiał filmowy

Zachęcamy również do obejrzenia drugiego filmu dotyczącego wsparcia psychologiczno-pedagogicznego w polskich szkołach. To kontynuacja podjętej już tematyki związanej z przyczynami problemów i trudności, jakie przeżywają młodzi ludzie. Filmy powstały we współpracy Ministerstwa Edukacji i Nauki ze specjalistami, którzy na co dzień pomagają uczniom w przezwyciężaniu kryzysów.

Wśród wielu przyczyn, które w dalszej perspektywie prowadzą do zaburzeń psychicznych u najmłodszych, wymienia się m.in.: uporczywe nękanie (stalking), znęcanie się (bullying), łatwy dostęp do używek, nieumiejętne korzystanie z nowych technologii, patostream (transmisja internetowa na żywo, podczas której przedstawiane są: dewiacje społeczne, przemoc domowa, liczne wulgaryzmy), brak bezpośredniego kontaktu z rówieśnikami spowodowany pandemią i izolacją domową czy wycofanie z życia społecznego.

Stres, napięcie, izolacja

Wraz z dynamicznym rozwojem cywilizacji pojawiają się nowe problemy, które są źródłem napięcia i stresu. Wśród dzieci brakuje także treningu umiejętności społecznych. Place zabaw są puste, codzienność przenosi się do świata wirtualnego, coraz mniej jest spotkań z rówieśnikami, które pozwalają kształtować swoją asertywność i umiejętność rozwiązywania konfliktów rówieśniczych.

– Na pewno nie poprawiła kondycji psychicznej, ale też i fizycznej dzieci i młodzieży pandemia, dlatego że w zamknięciu i izolacji, przed komputerami przez dwa lata, dzieci przeżywały różne trudności. W życiu nastolatka to jest naprawdę duża część życia, życia w zupełnie innym rytmie. – mówi Marzena Machałek, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki.

Nowe technologie

W świecie młodych ludzi nowoczesne technologie zajmują niezwykle ważne miejsce. Z jednej strony są one potrzebne, bo zapewniają dostęp do wiedzy i możliwość kontaktu z rówieśnikami, z drugiej jednak przyczyniają się do pogłębiania kryzysów emocjonalnych. Łatwy dostęp do smartfonów, tabletów, komputerów sprawia, że dzieci są przebodźcowane. To z kolei znacząco obciąża układ nerwowy, powoduje trudności w rozwoju dziecka, obniża koncentrację, wzmaga apatię.

Coraz częściej młodzi ludzie oglądają także w mediach społecznościowych wyidealizowany obraz świata, w którym na pozór nie ma trosk i problemów. Zderzenie z rzeczywistością może budzić frustracje, brak akceptacji i bunt.

– Dzieci mają dostęp do idealnego życia i dążą w tym wszystkim do tego idealnego życia. Mają duży dostęp do technologii, która jest ułatwieniem, ale też jest pewnego rodzaju zagrożeniem – mówi pedagog Kinga Kuczyńska-Łada ze Szkoły Podstawowej nr 9 w Łomży.

Aby poprawić sobie nastrój i znaleźć akceptację wśród rówieśników, młodzi coraz częściej sięgają po używki. Mają nadzieję, że przyniosą one odprężenie i ukojenie.

– E-papieros jest to problem ogromny. Rodzice może nawet nie zdają sobie sprawy, że nawet 60-70 proc. uczniów pali e-papierosy – podkreśla Emilia Mętecka, pedagog w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Tykocinie.

Joanna Wejs-Pruszko, pedagog w Szkole Podstawowej nr 9 w Łomży dodaje: – Zawsze to, co zakazane, to co nowe i popularne to jest dla nas ciekawe. Zwykła ciekawość poznawcza bierze górę.

Obecność – pierwsza pomoc emocjonalna

Młody człowiek doświadczający kryzysu psychicznego ma ograniczone postrzeganie rzeczywistości. Niezwykle trudno mu wówczas poradzić sobie nawet z najmniejszymi problemami. Dlatego tak ważna jest czujność i wrażliwość na wszelkie oznaki obniżonego nastroju czy wycofania z życia społecznego. Rolą rodziców, opiekunów i pedagogów jest w pierwszej kolejności bycie blisko, wspólne szukanie rozwiązań i wyciągnięcie pomocnej dłoni. Obecność życzliwych dorosłych jest potrzebna dziecku wkraczającemu w dorosłość.

W kolejnych odsłonach filmowych usłyszymy m.in. o wsparciu instytucjonalnym i organizacyjnym, a także o komunikacji wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej, roli rodziców, pedagogów i psychologów w zakresie wsparcia młodzieży czy świadomości społecznej na temat tego problemu.

Drugi materiał filmowy